Lopend onderzoek – Nederlandse bijdragen aan maritieme veiligheid in de Rode Zee

Achtergrond

De Houthi's zijn een gewapende politiek-religieuze beweging uit Noord-Jemen die sinds november 2023 in het Rode Zee-gebied scheepvaartverkeer aanvallen, naar eigen zeggen in solidariteit met Gaza. Nederland en zijn bondgenoten hebben de aanvallen veroordeeld, omdat zij het beginsel van vrij en veilig scheepvaartverkeer en maritieme veiligheid bedreigen. Zij vreesden ook de impact die de aanvallen op de wereldhandel zouden hebben.

Voor aanvang van de aanvallen in de Rode Zee voer naar schatting 12 % van de wereldhandel, 40 % van de handel tussen Azië en Europa en 33 % van alle wereldwijde containerschepen door de Rode Zee en het Suezkanaal. Door de Houthi-aanvallen zagen veel rederijen zich genoodzaakt om om te varen via Kaap de Goede Hoop.

Nederland heeft in reactie op de Rode Zee-crisis zich zowel diplomatiek als militair ingezet. Naast het diplomatieke spoor heeft Nederland niet-operationele militaire steun verleend aan Operation Poseidon Archer, en militaire bijdragen geleverd aan Operation Prosperity Guardian en EUNAVFOR Aspides. Daarvoor werden het luchtverdedigings- en commandofregat de Zr.Ms. Tromp, het joint logistic Support Ship de Zr.Ms. Karel Doorman, en een aantal stafofficieren ingezet. De drie operaties verschilden qua ingezette middelen, uitgevoerde activiteiten en deelnemende landen.

Voor het inzetten van de krijgsmacht ter handhaving of bevordering van de internationale rechtsorde, geldt conform de Nederlandse grondwet een Artikel 100-procedure. Voor dat soort missies of operaties geldt ook een verplichting om de inzet na beëindiging onafhankelijk te evalueren.

Deze evaluatie onderzoekt de Nederlandse militaire en diplomatieke inzet in het Rode Zee-gebied van 19 november 2023 – het begin van de Houthi-aanvalscampagne – tot 8 augustus 2024 – het vertrek van de Zr.Ms. Karel Doorman uit de Rode Zee.

Centrale vraag

In hoeverre zijn de doelen van de geïntegreerde Nederlandse inzet op maritieme veiligheid in het Rode Zee gebied bereikt? Hoe kan dit worden verklaard? Welke lessen kunnen worden getrokken voor toekomstige Nederlandse bijdragen aan missies en operaties?

Werkwijze

Voor deze evaluatie analyseert het onderzoeksteam documentatie van de betrokken ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie en publiek beschikbare literatuur, artikelen of nieuwsberichten. Verder houdt het onderzoeksteam interviews met direct betrokkenen, externe deskundigen en belanghebbenden.

De evaluatie bestaat uit drie bouwstenen:

• Besluitvorming en opzet
  Hoe verliep de besluitvorming omtrent deelname aan de operaties? Wat waren de Nederlandse formele en informele doelen? Welke middelen en werkwijze werden daartoe ingezet, waarom, en was er sprake van samenhang tussen deze middelen en werkwijze?
• Uitgevoerde activiteiten en bereikte resultaten
  In hoeverre zijn de doelen bereikt op activiteit- en output-niveau (de geleverde prestaties)? Was er sprake van samenhang of spanning tussen de militaire en diplomatieke inzet? Wat ging er goed en wat minder goed?
• Doelrealisatie
  In hoeverre zijn de doelen bereikt op outcome-niveau (de effecten)? En in hoeverre ligt het in de lijn der verwachting dat de doelen van de Nederlandse inzet worden bereikt op impact-niveau (de effecten op lange termijn)?

Onderzoekers

• Paul Westerhof, contactpersoon
• Bruno Braak 
• Trix van Mierlo
• Rens Willems